Zagrożenie dysleksją

Wiedza na temat etiologii patomechanizmów i objawów dysleksji pozwala na rozpoznawanie wczesnych symptomów ryzyka dysleksji, czyli trudności w nauce czytania i pisania. Postępowanie w myśl zasady „lepiej zapobiegać niż leczyć” czyli nielekceważenie niepokojących objawów i odpowiednio prowadzona stymulacja pozwalają na skuteczną pomoc.

Dzieckiem ryzyka dysleksji jest każde dziecko pochodzące z nieprawidłowo przebiegającej ciąży lub skomplikowanego porodu. Do grupy tej należą dzieci urodzone przedwcześnie, w zamartwicy, z niską wagą urodzeniową, z niepełną ilością punktów skali Apgar.

Duże prawdopodobieństwo pojawienia się dysleksji dotyczy dzieci pochodzących z rodzin, w których któreś z rodziców jest dyslektyczne, rodzice mają skrzyżowaną lateralizację, występowały już opóźnienia w rozwoju mowy lub leworęczność.

Wystąpienie dysleksji zapowiadają przede wszystkim objawy nieharmonijnego rozwoju psychoruchowego manifestowane opóźnieniami w rozwoju ruchowym, manualnym, rozwoju mowy, utrzymującą się oburęcznością. Każde dziecko rozwija się indywidualnie, ale wszystkie w podobnym czasie powinny osiągać „kamienie milowe rozwoju”.

Pierwszy rok życia

W wieku niemowlęcym dzieci zagrożone dysleksją przejawiają przede wszystkim opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy – wcale lub mało raczkują, mają kłopoty z utrzymaniem równowagi w pozycji stojącej lub siedzącej, mogą mieć obniżone napięcie mięśniowe, utrzymujące się odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku życia.

2 – 3 rok życia

Symptomy dysleksji w tym wieku, to opóźniony rozwój ruchowy – dzieci później chodzą, biegają, przejawiają trudności z automatyzacją chodu. Dzieci są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze – mycie rąk, ubieranie, jedzenie łyżką. Nie radzą sobie z zabawami manipulacyjnymi, niechętnie rysują. Wykazują również opóźnienia w rozwoju mowy – później wypowiadają pierwsze słowa, nie łączą dwóch wyrazów w wieku 2 lat, później budują zdania złożone.

3 – 5 lat

Wiek przedszkolny to czas kiedy z dużym prawdopodobieństwem możemy zdiagnozować zagrożenie dysleksją. Jest to również okres największych możliwości rozwojowych dziecka, kiedy ogromna aktywność i plastyczność mózgu pozwala na skuteczną interwencję.

W tym wieku dzieci manifestują już cały wachlarz symptomów, które powinny budzić niepokój:

Niska sprawność ruchowa – dzieci słabo biegają, są niezdarne, nie radzą sobie w zabawach ruchowych, nie mogą nauczyć się jeździć na trzykołowym rowerku lub hulajnodze.
Mała sprawność manualna – trudność i niechęć do czynności takich jak zapinanie guzików, sznurowanie butów, nawlekanie koralików.
Zaburzona koordynacja wzrokowo – ruchowa – trudności z budowaniem z klocków, nieprawidłowy uchwyt ołówka, niechęć do rysowania, nieumiejętność rysowania koła w wieku 3 lat, kwadratu i krzyża w wieku 4 lat, trójkąta i kwadratu w wieku 5 lat.
Zaburzony rozwój spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej – nieporadność w rysowaniu, układaniu obrazka z części, mozaiki.
Opóźniony rozwój mowy, nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, trudności z budowaniem wypowiedzi, przekręcanie wyrazów, trudności z rozpoznawaniem rymów, wydłużony czas posługiwania się neologizmami, trudności z zapamiętywaniem wierszyków i piosenek.
Utrzymująca się oburęczność
Opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni – dziecko myli prawą i lewą rękę (pod koniec wieku przedszkolnego).

6 rok życia

Szósty rok życia dziecka to czas rozpoczynania nauki czytania. Zakłócenia w rozwoju bardzo zaburzają proces nabywania nowych umiejętności, a pierwsze szkolne niepowodzenia silnie wpływają na samoocenę dziecka.

Objawy dysleksji w tym wieku to:

Obniżona sprawność ruchowa – dziecko słabo biega i skacze, ma trudności z jazdą na nartach, łyżwach, rolkach, rowerze czy hulajnodze, z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych.
Trudności w wykonywaniu precyzyjnych ruchów np. podczas wiązania sznurowadeł, używania nożyczek czy widelca. Nieprawidłowy uchwyt ołówka, niewłaściwy kierunek kreślenia linii pionowych i poziomych.
Trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki, rysowaniem szlaczków i wzorków, rysowaniem rombu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych.
Zaburzone funkcje językowe – wadliwa wymowa, przekręcanie wyrazów, trudności z używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne np. nad – pod, za – przed, wewnątrz – na zewnątrz, różnicowaniem podobnych głosek, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie, błędy gramatyczne. Trudności z zapamiętywaniem nazw, wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia, materiału uszeregowanego w sekwencje jak dni tygodnia, pory roku, kolejne posiłki, sekwencji czasowych – wczoraj – dziś – jutro.
Trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z syntetyzowaniem ich w całość np. podczas budowania z klocków lego lub układania mozaiki według wzoru. Ma także kłopoty z wyodrębnianiem różnic między obrazkami i odróżnianiem podobnych kształtów lub identycznych, ale odwróconych.
Dziecko jest nadal oburęczne, brak ustalenia dominującej ręki.
Ma trudności ze wskazywaniem części ciała określanych terminami prawe – lewe, nie umie wskazać kierunku na prawo i na lewo od siebie.
Trudności z orientacją w czasie – z określaniem godzin na zegarze, pory dnia, pór roku.
Trudności w nauce czytania objawiają się bardzo wolnym czytaniem, głoskowaniem i brakiem umiejętności poprawnej wtórnej syntezy, brakiem rozumienia przeczytanego zdania.
Przy próbach czytania często obserwujemy zwierciadlany zapis liter i cyfr.

7 – 9 lat

Pierwsze lata nauki szkolnej to okres kiedy dziecko, u którego zaobserwujemy niepokojące symptomy, powinno otrzymać diagnozę i zostać objęte szczególną opieką pedagogiczną.

Szczególny niepokój powinny budzić:

Mała sprawność ruchowa całego ciała – trudności z opanowaniem jazdy na dwukołowym rowerze, hulajnodze, wrotkach, łyżwach, nartach, niechęć do uczestniczenia w zajęciach w-f i zabawach ruchowych.
Nieopanowanie czynności samoobsługowych związanych z myciem, ubieraniem i jedzeniem
Zaburzenia koordynacji wzrokowo – ruchowej – trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem, niechęć do rysowania i pisania, zbyt mocne przyciskanie narzędzia pisarskiego i duża męczliwość ręki, trudności z utrzymywaniem się w liniaturze, z rysowaniem szlaczków, niestaranność pisma, zaginanie „oślich rogów”, niski poziom graficzny rysunków.
Trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z syntetyzowaniem ich w całość np. podczas budowania z klocków lego lub układania mozaiki według wzoru. Ma także kłopoty z wyodrębnianiem różnic między obrazkami i odróżnianiem podobnych kształtów (np. liter m-n, l-t-ł) lub identycznych, ale odwróconych (np. liter p-g-b-d).
Wadliwa wymowa, używanie niepoprawnych gramatycznie sformułowań, trudności z szybkim wymienianiem nazw, wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków, trudności z pamięciowym opanowaniem wierszy, piosenek, tabliczki mnożenia.
Brak dominującej ręki lub skrzyżowana lateralizacja.
Zaburzenia w orientacji w schemacie ciała i w przestrzeni – mylenie prawa – lewa, pismo zwierciadlane
Nasilone trudności w nauce czytania – czytanie wolne, z prymitywną techniką, ale z małą ilością błędów lub szybkie lecz z licznymi pomyłkami, słabe rozumienie przeczytanego tekstu.
W pisaniu trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter (np. F, H, Ł, G), mylenie liter podobnych, popełnianie błędów podczas przepisywania tekstu, trudności z opanowaniem poprawnej pisowni.
Trudności z orientacją w czasie.